Bezsenność – kryteria diagnostyczne

Osoby cierpiące na bezsenność skarżą się na trudności w zasypianiu, utrzymaniu snu, zbyt wczesne budzenie się lub sen o złej jakości, który nie daje wypoczynku. Aby te objawy były traktowane jako nieprawidłowe, zaburzenia snu muszą prowadzić do gorszego samopoczucia lub zaburzać funkcjonowanie w ciągu dnia. Dodatkowo występują przez co najmniej jeden miesiąc, trzy razy w tygodniu lub więcej. Powyższe kryteria diagnostyczne bezsenności oznaczają, że obiektywnymi wyznacznikami ciężkości bezsenności są: czas trwania objawów, ich częstość oraz stopień w jaki wpływają one na codzienne życie. Aby rozpoznać bezsenność nie jest konieczne zmierzenie długości i jakości snu przy pomocy badań specjalistycznych. Wystarczy subiektywne odczucie, że sen jest zaburzony.

Przyczyny bezsenności – psycholog online

W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) zaburzenia snu dzieli się na nieorganiczne i organiczne, czyli niezwiązane lub związane z chorobami układu nerwowego lub somatycznymi. Amerykańska klasyfikacja chorób i zaburzeń psychicznych (DSM-IV) dzieli zaburzenia snu na pierwotne i wtórne, czyli na występujące samoistnie lub towarzyszące innym chorobom. Z praktycznego punktu widzenia najbardziej przydatny jest jednak podział bezsenności ze względu na czas trwania objawów.

Bezsenność charakteryzuje się podobnie jak ból. Jeśli występuje przez okres dłuższy niż 3 tygodnie, definiuje się ją jako przewlekłą i klasyfikuje jako chorobę. Przyczyny tego, że nie można spać są różnorodne. Do najbardziej powszechnych objawów zalicza się: trudności w zasypianiu, kłopoty z utrzymaniem ciągłości snu lub zbyt krótki sen, wybudzanie w nocy i trudności z ponownym zaśnięciem.

Najczęstsze przyczyny bezsenności to:

• zaburzenia psychiczne (depresje, psychozy, zaburzenia lękowe),
• zespół niespokojnych nóg,
• stosowanie różnych leków,
• bezdechy w czasie snu,
• okresowe ruchy kończyn,
• zaburzenia rytmu snu i czuwania,
• choroby somatyczne, np. przerost prostaty, który zmusza do częstego oddawania moczu nawet w nocy.

Liczba osób cierpiących na to, że nie mogą spać, wzrasta wraz z wiekiem. Ta dolegliwość dużo częściej dopada kobiety niż mężczyzn. Z wiekiem rodzaj bezsenności ulega zmianie. Młodzi ludzie przeważnie mają trudności z zasypianiem, po czym zaczynają kłaść się coraz później, a to skutkuje długim spaniem oraz pojawieniem się kłopotów z wczesnym wstawaniem.

Nie mogę spać – przyczyny bezsenności

Poszukiwanie przyczyny bezsenności należy rozpocząć od oceny ogólnego stanu zdrowia. Ocena ta, wykonywana zwykle przez lekarza rodzinnego, obejmuje zebranie wywiadu, badanie lekarskie, pomiar ciśnienia tętniczego oraz, gdy jest to wskazane, wykonanie badania EKG i badań okresowych. Jeśli stan somatyczny nie wskazuje na możliwą przyczynę bezsenności, kolejnym etapem jest wykluczenie zaburzeń psychicznych. W tym celu warto skonsultować się z lekarzem psychiatrą. Jeśli wynik badania stanu psychicznego również nie daje odpowiedzi na pytanie o przyczynę bezsenności, należy zwrócić uwagę na tryb życia pacjenta i przestrzeganie zasad higieny snu. Po zebraniu wszystkich tych informacji możliwe jest podjęcie rozważnej decyzji odnośnie do zalecanej metody leczenia. Jeśli ustalenie przyczyny bezsenności nie jest możliwe, wskazana jest konsultacja w poradni leczenia zaburzeń snu, w której specjaliści oceniają rzadsze przyczyny bezsenności, takie jak: zaburzenia rytmu okołodobowego, zespół niespokojnych nóg, bezsenność idiopatyczna.

Bezsenność - leczenie farmakologiczne

W leczeniu farmakologicznym bezsenności możliwe jest stosowanie następujących grup leków: nasenne, uspokajające z grupy pochodnych benzodiazepiny, przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne i przeciwhistaminowe oraz preparaty dostępne bez recepty, na przykład melatonina, melisa, waleriana oraz preparaty złożone zawierające substancje roślinne zmieszane w różnych proporcjach.

Preparaty dostępne bez recepty są powszechnie stosowane przez osoby z zaburzeniami snu, najczęściej bez konsultacji z lekarzem. W przypadku przewlekłych zaburzeń snu, które najczęściej powodowane są depresją, zaburzeniami lękowymi lub chorobami somatycznymi, opóźnia to zwykle moment ustalenia właściwego rozpoznania i rozpoczęcia skutecznego leczenia przyczynowego. Z tego powodu preparaty roślinne dostępne bez recepty należy rozważać, jako alternatywę dla leków nasennych, tylko wówczas, gdy bezsenność ewidentnie wynika ze stresu i ma charakter krótkotrwały.

Melatonina  jest substancją wyznaczającą właściwą porę na sen. Głównym i jedynym zadaniem fizjologicznym melatoniny jest wskazywanie organizmowi godzin nocnych. Najbardziej skuteczne działanie melatonina wykazuje u osób z zaburzeniami snu powodowanymi pracą zmianową, przekraczaniem stref czasu, u osób niewidomych oraz u pacjentów z zespołem opóźnionej fazy snu. W przypadku innych postaci bezsenności melatonina nie jest już tak skuteczna.

Leczenie bezsenności – psycholog online

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest podstawową formą leczenia bezsenności pierwotnej. Przeprowadzenie interwencji behawioralnych, czyli zmieniających zachowanie, wskazane jest jednak również u pacjentów z wtórnymi postaciami bezsenności przewlekłej, czyli współistniejącej z innymi chorobami.

Wyniki badań naukowych wskazują, że większość pacjentów z bezsennością przewlekłą, niezależnie od jej przyczyny, zmienia tryb życia oraz zaczyna myśleć o śnie w taki sposób, że bezsenność się utrwala. Do najważniejszych czynników utrwalających bezsenność zaliczamy:

• wydłużenie czasu spędzanego w łóżku,
• próby wyrównywania niedoboru snu poprzez wcześniejsze kładzenie się spać lub pozostawanie dłużej w łóżku po bezsennej nocy,
• drzemki w ciągu dnia,
• rezygnacja z aktywności fizycznej,
• próby zaśnięcia na siłę i oczekiwanie na sen w łóżku, nawet wtedy, gdy sen nie przychodzi,
• wieczorne oczekiwanie z napięciem i lękiem na to jaka okaże się kolejna noc,
• nadmierne zajmowanie się jakością własnego snu,
• zbyt częste i długie przyjmowanie leków nasennych lub spożywanie alkoholu przed snem.

Aby bezsenność ustąpiła konieczne jest usunięcie powyższych czynników utrwalających. Do najważniejszych interwencji poznawczo-behawioralnych w leczeniu bezsenności zaliczamy skrócenie czasu snu, kontrolę bodźców i higienę snu.

Technika redukcji czasu snu – leczenie bezsenności

Początkowo czas w łóżku jest skracany, tak aby tylko nieznacznie przekraczał czas snu, np. jeśli średnia długość snu wynosi 5 godzin, a czas spędzony w łóżku 8 godzin, zaleca się skrócenie tego ostatniego do 5,5 godziny (średni czas snu plus 30 minut). W kolejnych tygodniach, jeśli wydajność snu (iloraz całkowitego czasu snu i czasu spędzanego w łóżku) przekracza 85–90%, czas w łóżku jest wydłużany o 15–20 minut, jeśli wydajność snu wynosi poniżej 80%, czas w łóżku jest o 15–20 minut skracany, jeśli wydajność snu pozostaje na poziomie 80–85%, czas spędzany w łóżku pozostaje bez zmian. Pozostały czas doby należy spędzać aktywie poza łóżkiem, zwiększając tym samym biologiczną potrzebę snu. Część ekspertów zaleca, aby nie skracać czasu w łóżku do mniej niż 6 godzin.

Technika kontroli bodźców – jak dbać o dobry sen

Przestrzeganie następujących zaleceń pozwala na ponowne powiązanie (uczenie się warunkowe) łóżka/sypialni z sennością i snem: 1) wieczorem kładź się spać, tylko jeżeli czujesz się senny, 2) używaj łóżka tylko do snu i życia seksualnego, inne rodzaje aktywności – jak czytanie, oglądanie telewizji, jedzenie – należy wykonywać poza łóżkiem, 3) jeśli nie możesz zasnąć lub po przebudzeniu powrócić do snu w ciągu 20 minut, wyjdź z łóżka i udaj się do innego pomieszczenia, do łóżka wróć dopiero wtedy, gdy znowu poczujesz się senny, 4) wstawaj rano zawsze o tej samej porze, niezależnie od tego jak spałeś poprzedniej nocy, 5) unikaj drzemek w czasie dnia.

Higiena snu – jak dobrze spać

Przestrzeganie następujących zaleceń poprawia jakość snu: 1) zaniechanie spożycia kofeiny w ciągu 6 godzin przed planowanym czasem snu, 2) zaniechanie spożywania alkoholu i palenia papierosów wieczorem, 3) unikanie spożywania ciężkich posiłków oraz dużej ilości płynów w ciągu 3 godzin przed planowanym czasem snu, 4) wzmożenie aktywności fizycznej i umysłowej w trakcie dnia, unikanie jednak wysiłku fizycznego i wzmożonej aktywności umysłowej w ciągu 3 godzin przed planowanym czasem snu, 5) zachowanie stałego czasu kładzenia się do łóżka i wstawania rano oraz zakaz kładzenia się do łóżka w czasie dnia, 6) unikanie wieczorem silnego, jaskrawego światła, należy przy tym zwrócić uwagę, że źródłem światła jest także telewizor oraz ekran komputera, 7) umieszczenie zegara w sypialni w taki sposób, aby nie był on widoczny z łóżka.

Innym technikami poznawczo-behawioralnymi zalecanymi w leczeniu bezsenności są: treningi relaksacyjne, edukacja na temat snu i jego roli, techniki restrukturyzacji poznawczej, techniki zatrzymania myśli, uruchomienia wyobraźni, myślenia paradoksalnego. Skutecznym sposobem są profesjonalne konsultacje ze specjalistą: np. psychologiem online.