Co to jest narcyzm?

Narcystyczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się ciągłym poczuciem wyższości (megalomania), potrzebą bycia podziwianym i brakiem empatii. Podstawowym objawem jest poczucie bycia lepszym od innych. Chory uważa, że wszystko mu się należy, każdy ma go podziwiać bo jest jedyny w swoim rodzaju. Co więcej, jest bardzo skupiony na sobie, nie zwraca uwagi na potrzeby i uczucia innych.

Narcyz wobec otoczenia bywa arogancki, nieprzyjemny, co więcej ma tendencję do poniżania, pogardy. Osoby z opisywanym zaburzeniem mają także skłonności do obwiniania innych za swoje problemy. Dodatkowo, zazdrość nie jest im również obca. Nie doceniają tego co sami rzeczywiście osiągnęli, tylko patrzą na dokonania otoczenia.

Narcyzm pochodzi od greckiego bohatera Narcyza, który zakochuje się we własnym wizerunku odbitym w wodzie. Narcyzi to, co za tym idzie, ludzie, którzy kochają i podziwiają siebie bardziej niż rozum. Pojęcie narcyzmu weszło do psychiatrii dzięki Zygmuntowi Freudowi. Ten ostatni odróżnia narcyzm pierwotny od narcyzmu wtórnego.

Pierwotny narcyzm jest normalnym etapem niemowlęcym, podczas którego dziecko uczy się kochać siebie poprzez erotyzację własnego ciała. Narcyzm wtórny jest patologiczny. Staje się perwersją, gdy dorosły nie może oderwać się od siebie, aby zaangażować się w innych. Jednostka, która ewoluuje normalnie odrywa się od siebie, by iść w stronę innych, zachowując przy tym część miłości własnej.

Objawy narcyzmu

Według DSM-5 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, narcystyczne zaburzenie osobowości objawia się, co najmniej 5 z poniższych objawów:

1. Wielkościowe przekonanie co do swojej wartości (np. wyolbrzymianie swoich osiągnięć i talentów, oczekiwanie bycia lepiej traktowanym niż inni, pomimo braku znaczących osiągnięć).

2. Pochłonięcie wyobrażeniami o nieograniczonym: sukcesie, władzy, doskonałości, pięknie lub miłości idealnej.

3. Przekonanie o byciu kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym. Potrzeba bycia rozumianym wyłącznie przez osoby (lub instytucje) o wysokim statusie społecznym, zdolność do przebywania tylko w towarzystwie takich osób.

4. Nadmierne pragnienie bycia podziwianym.

5. Poczucie bycia uprzywilejowanym (tzn. irracjonalne oczekiwanie bycia szczególnie traktowanym lub zakładanie z góry, że różne oczekiwania zostaną spełnione).

6. Wykorzystywanie innych osób do osiągnięcia swoich celów.

7. Brak zdolności współodczuwania: niechęć do rozpoznawania lub identyfikowania się z uczuciami albo potrzebami innych osób.

8. Częste poczucie zazdrości wobec innych lub przekonanie o tym, że to inni są zazdrośni.

9. Arogancka, wyniosła postawa lub zachowanie.

Narcystyczne zaburzenie osobowości: przyczyny

Istnieje wiele możliwych przyczyn narcystycznego zaburzenia osobowości. Czynniki ryzyka są zarówno genetyczne, jak i środowiskowe. Narcyzm może się ujawniać:

• Po otrzymaniu surowej edukacji, w której zawsze trzeba było się wyróżniać, aby zostać nagrodzonym, lub odwrotnie, po otrzymaniu zbyt luźnej edukacji, w której płynęły komplementy, a podziw był nieograniczony;

• przy braku poczucia własnej wartości, który sprawia, że tracisz wiarę przy najmniejszej porażce. Aby ukryć tę kruchość, narcyzi wmawiają innym, że są pewni siebie i we wszystkim dobrzy. Ten brak szacunku przejawia się również w fakcie, że zazdroszczą ludziom, których uważają (potajemnie) za lepszych od siebie;

• w związku z traumą doznaną w przeszłości (znęcanie się, agresja, zdrada). Narcyzm jest więc mechanizmem obronnym, aby nie dać się ponownie zniszczyć;

• kiedy rodzice są narcystyczni i nigdy nie nauczyli swojego dziecka empatii i skromności.          

Jak radzić sobie z narcyzem?

Na ten temat ścierają się dwie szkoły myślenia: ta, która opowiada się za opozycją, i ta, która sprzyja empatii. Nie obawiaj się narcyza. Oto wskazówki, których należy przestrzegać:

1. Rozmowa z narcyzem

Zachowania narcystyczne, jeśli się powtarzają, są często nie do zniesienia dla osób, które ich doświadczają. Wtedy pojawia się pokusa, by powiedzieć „stop!”. Ta reakcja może być przydatna, aby osoba narcystyczna zdała sobie sprawę, że jej zachowanie jest samolubne i że ci się to nie podoba: „Chciałbym, żebyś przestał mówić o sobie, żebym mógł porozmawiać o tym, co mnie w tej chwili martwi lub ekscytuje”, „Ta rozmowa to wymiana zdań a nie Twój monolog”, „Tylko dyskredytujesz innych, ale czy oni są aż tak niekompetentni jak mówisz? Może udaje im się robić rzeczy, których Ty nie potrafisz…”.

Celem jest ustawić narcyza na odpowiednim miejscu, bez bycia złośliwym. W związku narcyz zawsze będzie chciał grać pierwsze skrzypce. Trzeba sprawić, by zrozumiał, że nie jest sam i że jeśli chce, aby związek trwał, będzie musiał żyć z Tobą w porozumieniu.

2. Tolerancja narcyza

W tym celu przydatne jest zrozumienie pochodzenia narcyzmu danej osoby (ścisłe lub zbyt elastyczne wykształcenie, trauma z przeszłości), aby lepiej zrozumieć i tolerować zachowanie. Możesz pogratulować narcyzowi tego, co osiągnął tylko wtedy, gdy na to zasłużył, ale bez przesady, aby nie wpadł w samozachwyt.

Narcyz nie wspiera sukcesu innych, lepiej zachować dyskrecję w kwestii własnych sukcesów i przywilejów, aby nie obudzić jego zazdrości i nie wywołać przypływu egocentryzmu poprzez wywyższanie się. Dla dobra związku lepiej odpuścić nadmierną konfrontację aby nie osłabiać więzi z tą osobą.

Test na narcyzm

Odpowiedz na następujące pytania:

1. Czy uważasz, że jesteś najlepszy?

2. Czy uważasz, że inni ludzie są gorsi od ciebie?

3. Czy nie zwracasz uwagi na uczucia innych?

4. Czy lubisz być podziwiany?

5. Czy uważasz, że należą ci się liczne przywileje? Jeżeli odpowiedziałeś na TAK na przynajmniej 3 z 5 pytań, zalecamy konsultacje z Psychologiem, ponieważ mogą u Ciebie występować objawy narcystycznego zaburzenia osobowości.

Leczenie narcyzmu

Powodem zgłaszania się na leczenie osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości najczęściej jest depresja (związana z utratą poczucia wielkości, brak sensu życiowego, problemy w utrzymywaniu związków) oraz uzależnienia od substancji psychoaktywnych. W niektórych sytuacjach (przede wszystkim przy współwystępujących zaburzeniach nastroju) pomocna okazuje się również farmakoterapia prowadzona przez lekarza psychiatrę.

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, za główną metodę leczenia tej dolegliwości przyjmuje się psychoterapię, ze szczególnym wskazaniem na terapię psychodynamiczną i psychoanalityczną — ze względu na podstawowe znaczenie analizy relacji terapeutycznej w tych modelach pracy.

Pomimo obrazu klinicznego mogącego sprzyjać sukcesom w życiu zawodowym i społecznym, osoby narcystyczne stanowią coraz większą część pacjentów podejmujących terapię, a jej rozpowszechnienie wynosi około 1% (z ponad dwukrotną przewagą występowania wśród mężczyzn).